پیش بینی یک اقتصاددان از شرایط مالی پساکرونا، بسته حمایتی دولت تا 175 هزار میلیارد تومان افزایش یابد - وبلاگ بهروز

به گزارش وبلاگ بهروز، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه حدود 50 درصد مشاغل کشور را بخش خدمات دربر می گیرد، گفت: پیشنهادم این است که دولت باید بسته 100 هزار میلیارد تومانی را تا 175 هزار میلیارد تومان افزایش بدهد.

گروه استان های خبرگزاری وبلاگ بهروز، مجتبی آزادیان؛ بحران کرونا بیش از همه بر اقتصاد خانوارها تأثیر گذاشته و خانواده های کم درآمد و یا با درآمد روزانه با مسائل عدیده ای روبرو شده اند.

به این مناسبت با عباس علوی راد عضو انجمن اقتصاددانان ایران و هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ابرکوه درباره وظایف دولت و مسئولان در چنین مواقعی و پیامدهای اقتصادی کرونا بر زندگی مردم به تبادل نظر نشستیم که در ادامه می خوانیم.

وبلاگ بهروز: دولت در مواقع بروز بحران چه وظیفه ای دارد و آیا اقدامات دولت را برای تأمین معاش اقشار آسیب دیده مناسب می دانید؟

علوی راد: بحران کرونا چند ویژگی متفاوت در مقایسه با تکانه های اقتصادی دیگر دارد. این نکته خیلی مهمی است و خیلی کوتاه اینجا به آن اشاره می کنم. این تکانه برخلاف تکانه های قبلی هر دو بال پرواز اقتصاد را زده است. یعنی اگر که برای تعادل اقتصاد دو بال در نظر بگیرید که تقاضای کل و عرضه کل است تا پرواز با تعادل خوبی صورت بگیرد، کرونا هر دو را دچار اختلال نموده و بنابراین نگه داشتن این هواپیما که من به مثابه اقتصاد کشورها می دانم و عبوردادن آن از راستا پرواز و بازگرداندنش به راستا طبیعی پرواز بسیار سخت است؛ چراکه در شوک های قبلی مانند 1930 و آن رکود عظیم و بحران جهانی اقتصاد در سال 2008 عمدتاً آسیبی که به اقتصاد رسید در واقع شوک اولیه بیشتر از سمت تقاضا بود و این بحران ها فقط یک بال را هدف می دریافتد.

این هم زمانی کار را سخت نموده و اگر قائل به سیاست گذاری اقتصادی باشیم که در عصر کنونی در بیشتر کشورها، دولت ها و سیاست گذاران اقتصادی هنگام چنین شوک هایی مداخله می نمایند، همان گونه که در 2008 و 1930 این کار را انجام دادند و با دخالت هایی که صورت گرفت و سیاست گذاری هایی که شروع شد، به عنوان یک نقطه عطف در مداخله دولت ها شناخته می گردد؛ دولت ایران نیز باید در این بحران سیاست گذاری هایی را انجام دهد.

هدف دولت ها از سیاست گذاری های اقتصادی در زمان بحران چیست؟

دولت ها در این شرایط با سیاست گذاری های اقتصادی دو هدف را دنبال می نمایند. هدف نخست این است که ابتدا دامنه خرابی ها و ویرانی های این شوک را کاهش دهند و خسارت ها را به کمترین مقدار خودش برسانند و هدف دوم آنها هم این است که بتوانند با سرعت هرچه تمام تر با سیاست های اقتصادی درست، اقتصادی که دچار شوک و بحران شده را به راستا طبیعی و عادی خودش بازگردانند.

یک پلتفرم سه سطحی در جهان وجود دارد که وقتی توجه می کنید در خصوص همه آنها این مسئله را می بینید. اپیدمیولوژیست ها یا همه گیرشناسان وظیفه آنالیز و مطالعه زنجیره ویروس را برعهده گرفته اند، اقتصاددانان هم با تسلیم مقابل همه گیرشناسان و اینکه بعضی مردم در خانه بمانند و حضورهای رودررو به کمترین حالت خود برسد، کوشش کردند که اقتصاد را زنده نگه دارند، در این شرایط حساس و با سیاست های اقتصادی شان آسیب ها را به حداقل برسانند و دامنه خرابی های پساکرونای ویروس را کاهش دهند.

وظیفه نخست دولت ها زنده نگه داشتن اقتصاد است

بسته حمایتی کشورهای اروپایی را دیدید، بسته حمایتی کشور آمریکا را دیدید، بسته حمایتی کشور خودمان را هم دیدید، فارغ از اینکه وزن آن چه تفاوت هایی دارد، طبیعتاً به لحاظ جمعیتی فرق می نماید، خسارت ها فرق می نماید، اما همه شان یک هدف را داشتند و آن اینکه اقتصاد را مراقبت نمایند تا در این شرایط زنده بماند. این وظیفه نخست دولت هاست که در چنین بحران هایی اولاً اقتصاد آن کشور را زنده نگه دارند، دایره آسیب پذیری ها را به کمترین مقدار خود برسانند و خسارت هایی که ممکن است بعدها برای دوران پساکرونا وارد گردد و هزینه هایی را که برای ترمیم اقتصاد ضروری است به حداقل برسانند.

حال باید آنالیز کنیم که چه قدر این اقدامات مؤثر بوده است و حال که می پذیریم اقتصاد با تکانه ای روبرو شده که در مقایسه با تکانه های قبلی، هم متفاوت تر و هم سهمگین تر است، برای جبران خسارت ها چکار می گردد کرد؟ برای ضررهای اقتصادی که به خانوارها وارد شده چه کاری باید انجام داد؟ در این شرایط با توجه به ویژگی تکانه ای که گفتم، نخستین نقطه ای که باید در سیاست گذاری های اقتصادی برای ترمیم و کاهش این آسیب ها و جبران این زیان ها انجام داد، این است که باید یک سری سیاست های اقتصادی پولی اقتصادی همساز اتخاذ کنیم.

استفاده دولت ها از سیاست های اقتصادی همساز در مواقع بحران

سیاست های اقتصادی همساز یا همسازه ها در زمانی استفاده می شوند که مسائل اقتصادی فوق العاده پیچیده است و دولت توأمان با استفاده از سیاست های پولی و اقتصادی به مبارزه با خسارت های ناشی از آن شوک می پردازد. یعنی هم سیاست پولی را اعمال می نماید، هم سیاست اقتصادی را اعمال می نماید. این را در بسته اقتصادی دولت های مختلف دیدیم، در کشور خودمان هم دیدیم. دولت 100 هزار میلیارد تومان برای مقابله با خسارت های کرونا و اقتصاد آسیب دیده ایران مصوب کرد.

75 درصد وزن بسته مصوب دولت به منظور مقابله با کرونا برای سیاستِ پولی

مصوبه ها را که نگاه می کنید، مصوبه نخست این بود که 75 هزار میلیارد تومان برای اعطای تسهیلات به بنگاه ها و کسب وکارهایی که دچار مشکل شده اند با بهره 13 درصد تعلق گیرد. این یک سیاستِ پولی است. یعنی 75 درصد وزن بسته را دولت برای سیاستِ پولی در نظر گرفته است.

از 25 هزار میلیارد تومان به جامانده قرار بود که 5 هزار میلیارد تومان به صندوق بیمه بیکاری، 12 هزار میلیارد تومان برای یاری و حمایت فوری از بخش سلامت تعلق گیرد و حدود 8 هزار میلیارد تومان به جامانده را قرار بود که در قالب بسته های به طور مثال 200 هزار تومانی به هر نفر تا 600 هزار تومان پرداخت نمایند که فکر می کنم یک یا دو بسته را تا به امروز پرداخت نموده اند.

دولت فقط 25 درصد وزن بسته حمایتی را به سیاست اقتصادی اختصاص داد

همان طور که ملاحظه می گردد اگر این 12 هزار میلیارد تومان بخش سلامت را هم سیاستِ اقتصادی تلقی کنیم (به دلیل اینکه بحث حمایتی برای بخش سلامت است)، نشان می دهد که دولت 25 درصد وزن بسته را به سیاست اقتصادی و 75 درصد وزن بسته را به سیاست های پولی داده است.

نقدهای زیادی شد که این موازنه درست نبوده است. در این خصوص نقدهایی نوشتم و درنهایت رئیس کل بانک مرکزی به هیئت دولت پیشنهاد داد که از آن 75 هزار میلیارد تومان، 25 هزار میلیارد تومان را دوباره به سمت سیاست های اقتصادی و حمایت از اقشار آسیب پذیر سوق دهند و دولت مصوبه 12 درصد سود روی آن وام های یک میلیون تومانی را برداشت و آن را به صورت قرض الحسنه درآورد و در واقع وزن بسته 100 هزار میلیارد تومانی به صورت 50 درصد سیاست پولی و 50 سیاست اقتصادی اعمال شد.

دولت بسته حمایتی را تا 175 هزار میلیارد تومان افزایش بدهد

به نظرم اگر که بخواهیم از کارگزاران اقتصادی که آسیب دیده اند، حمایت کنیم، چه خانوارهایی که کار می نمایند و کسب درآمد دارند و چه بنگاه های کوچک و کسب و کارهایی که دارند در این کشور فعالیت می نمایند، دو اقدام ضروری است.

اول اینکه رقم این بسته حمایتی از هر بُعدی نگاه کنید و حتی با درنظر دریافت تنگناهای اقتصادی دولت به هیچ عنوان شایسته و کافی نیست. پیشنهادم این است که دولت باید بسته 100 هزار میلیارد تومانی را تا 175 هزار میلیارد تومان افزایش بدهد، یعنی 75 هزار میلیارد تومان حداقل باید به این بسته اضافه و مستقیماً باید در قالب سیاست های اقتصادی و حمایت از اقشار آسیب پذیر اعمال گردد و دولت فشار تقاضا برای سرپا نگه داشتن اقتصاد را دنبال کند.

خسارت های پساکرونا در صورت کم کاری ممکن است جبران ناپذیر باشد

ممکن است این مسئله مطرح گردد که این حرف ها روی کاغذ خیلی قشنگ است و دولت برای تأمین اقتصادی آن دچار مشکل است. به هر صورت این وظیفه حاکمیتی دولت است که در اینجا تأمین اقتصادی کند و اگر این کار به بهانه نبود منابع اقتصادی انجام نگردد، قطعاً این دولت یا دولت های بعدی در نتیجه کم کاری و وزن پایین این بسته حمایتی برای خسارت هایی که به بار خواهد آمد، در عصر پساکرونا باید هزینه های مختلف، متفاوت و سنگین تری را برای ترمیم آنچه انجام نداده است به کار بگیرد.

ممکن است آسیبی که به معیشت خانوارها وارد می گردد، جنبه بین نسلی و تمدنی پیدا کند

نگرانی دیگری دارم که تا به امروز به آن اشاره ننموده ام و برای نخستین بار به خبرگزاری وبلاگ بهروز می گویم و آن، این است که نگرانم کم کاری دولت و آسیبی که به معیشت خانوارها وارد می گردد، جنبه بین نسلی و تمدنی پیدا کند و حتی ما در سال های بعد اگر بخواهیم با هزینه کرد هم جبران کنیم، شاید دیگر فرصت برای آن کافی نباشد.

بنابراین مشخصاً پیشنهادم این است که وزن بسته حمایتی دولت باید حداقل به 175 هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کند و این 75 هزار میلیارد تومان اضافه کاملاً باید در خدمت سیاست اقتصادی انبساطی و مشخصاً حمایت از اقشار آسیب پذیر باشد؛ برای اینکه بتوانیم فشار تقاضا را در اقتصاد حفظ کنیم و با باز شدن محدودیت های ناشی از کرونا و عادی شدن اقتصاد، آرام آرام توان خرج خانوارها را حفظ کنیم تا بتوانند پشتوانه ای برای عرضه باشند و نهایتاً اقتصاد ایران راه خودش را برای بازگشت پیدا کند.

وبلاگ بهروز: به نظر شما تأثیر اپیدمی کرونا بر اقتصاد کشور به چه میزان بوده است؟

علوی راد: این بحران هر دو سمت اقتصاد را هدف گرفته است، ابعاد این اپیدمی در جنبه های مختلف قابل آنالیز است؛ اما بنده با توجه به تخصصی که دارم، روی مباحث اقتصادی آن صحبت می کنم که البته ممکن است ارتباطاتی با مسائل اجتماعی و فرهنگی هم پیدا کند. مسئله این است که این اپیدمی این قابلیت را داشت که نبود فروش و کاهش فراوری بنگاه ها صرفاً به دلیل کسادی و نبود تقاضا و پایین بودن قدرت خرید مردم نباشد. کرونا ما را مجبور کرد کرکره ها را پایین بکشیم و طرف عرضه را تعطیل کنیم. این اتفاقی بود که افتاد و بنابراین در این شرایط نخستین متغیری که در این فضا آسیب می بیند، اشتغال است.

کرونا، اپیدمی نابودکردن اشتغال در اقتصاد کشورها

اگر بگوییم اپیدمی کرونا، اپیدمی نابودکردن اشتغال در اقتصاد کشورها بوده، بیراهه نگفته ایم. در برآوردهایی دقیقی که انجام شده است، حدود 3 میلیون و 200 هزار نفر کارگر ساده (براساس آخرین ویژگی های نیروی انسانی سال 1397 مرکز آمار ایران حدود 3 میلیون و 200 هزار نفر کارگر ساده داریم) که عمدتاً بیمه نیستند، کارگر ساده هستند، روزمزد هستند، فقط وقتی وبلاگ بهروزن را می خواهند، سر کار می فرایند و دستمزد روزانه ای که می گیرند در کمترین زمان ممکن خرج می نمایند، قدرت پس اندازی ندارند و ... داریم. این 3 میلیون و 200 هزار نفر با زمین گیر شدن اقتصاد ایران بر اثر متوقف شدن فعالیت ها با بیشترین خطر از لحاظ ازدست دادن شغل و درآمد روبرو شدند.

7 میلیون کارگر ساده و فروشندگان در معرض آسیب

گروه دومی که رقم بالایی هستند، گروه فروشندگان و کسانی هستند که کارهای خدماتی می کردند. مجموع اینها براساس آمارهای مرکز آمار حدود 3 میلیون و 700 هزار نفر است. به عبارت دیگر حدود 7 میلیون نفر شاغل از مجموع 23 میلیون و 400 هزار نفر کل شاغلان کشور تا خاتمه زمستان 1398، که حدود 30 درصدکل شاغلان می گردد، در معرض آسیب بوده و هستند. اینها گروه اولی هستند که آسیب دیدند و اکنون هم با کاهش درآمد روبرو شده اند، زندگی و شغل شان مورد تهدید قرار گرفته و معیشت شان کاملاً آسیب دیده است.

نکته دومی که باید به آن توجه کرد، حدود 61 درصد مشاغل جهان (این رقم بر اساس آمار رسمی سازمان بین المللی کار (INO) است) غیررسمی است. این مشاغل غیررسمی عمدتاً قابل رصد نیستند، زیر پوشش نیستند، تحت حمایت نیستند، بیمه نیستند، کسب و کارشان در شرایط بحران مورد حمایت نیست. بیشترین نگرانی در سطح جهان برای این مشاغل است و براساس برآوردهایی که انجام شده حدود 31 درصد مشاغل در کشور ما هم مشاغل غیررسمی هستند.

3 گروهی که در معرض شدید آسیب قرار دارند

بنابراین سه گروه از مشاغل در کشور ما در واقع تحت تأثیر قرار گرفته اند. اگر بپذیریم که اشتغال آسیب سطح اول کرونا به اقتصاد کشور ما بوده است، گروه اول کارگران ساده، گروه دوم فروشندگان خدماتی و کسانی که در بازار کار می نمایند و گروه سوم که از همه مهم تر است و فقط هم مسئله کشور ما نیست، مشاغل غیررسمی هستند.

بیشترین تأثیر کرونا روی بخش خدمات با دربرگیری 50 درصد مشاغل کشور بوده است

از نظر بخشی، عظیم ترین و مهم ترین بخش اقتصاد ایران که چیزی حدود 45 درصد تا 50 درصد کیک اقتصاد و فراوری ناخالص داخلی را دربر می گیرد و بر اساس آخرین رقم ها حدود 50 درصد مشاغل کل کشور را هم دربر می گیرد، بخش خدمات است؛ بنابراین از لحاظ بخشی، بیشترین تأثیر کرونا روی بخش خدمات به ویژه کارگران ساده، فروشندگان و مشاغل غیررسمی بخش خدمات بوده است.

بخش گردشگری؛ نگرانی اصلی در دوران پساکرونا

در کنار اینها باید یک بخش ویژه و آن هم بخش گردشگری را که بسیار بسیار و با سرعت هرچه بالا آسیب دید، افزود. متأسفانه یکی از نگرانی های من برای دوران پساکرونا و بخشی که زخم هایش به این سادگی التیام پیدا نمی نماید، بخش گردشگری است که زیرمجموعه بخش خدمات تلقی می گردد. خیلی نگران این بخش هستم؛ چراکه ظرفیت های خیلی خوبی به ویژه در سال های اخیر ایجاد شده و اشتغال خیلی خوبی ایجاد نموده است، یک صنعت پاک است، یک صنعت دوستدار محیط زیست است و خیلی می تواند ابعاد فرهنگی اجتماعی مفیدی داشته باشد و اکنون در معرض شدیدترین آسیب ها قرار گرفته است.

وبلاگ بهروز: پیش بینی شما از شرایط اقتصادی دوران پساکرونا چیست؟

علوی راد: تمام هدف دولت این است که به نوعی بازگشایی اقتصاد را تسریع کند، این خوب است اما اگر بازگشایی اقتصاد به بازآفرینی فرآیندهای فعالیت اقتصادی منتهی نگردد، مسائل پابرجاست. صرف اینکه ما محدودیت ها و فاصله گذاری اجتماعی را به مرور و مرحله به مرحله حذف کنیم، خوب است، این موضوع ضروری است با احتیاط و با همان روش هایی که خودشان می دانند صورت بگیرد؛ اما این کار احتیاج به مکمل های اقتصادی دارد تا همزمان با حذف فاصله های اجتماعی، فعالیت های اقتصادی هم بتوانند به نقاط اوج خودشان بازگردند درغیر اینصورت اگر قرار باشد فاصله گذاری اجتماعی را برداریم و فعالیت های اقتصادی آن شادابی قبل را نداشته باشند، همچنان مسائل مان باقی است، همچنان کسادی وجود دارد، شغل ها در معرض تهدید و درآمدها پایین است.

زخم های گردشگری ناشی از بحران کرونا به سادگی التیام نخواهد یافت

اگر همزمان با کاهش فاصله اجتماعی، مکمل های حمایت اقتصادی را افزایش ندهیم، مسائل مان پابرجاست. یک بخش از ماجرا اجتناب ناپذیر است و آن هم این است که تا یک واکسن یا یک داروی قطعی برای این ویروس پیدا نگردد ما عملاً دچار یک ترس هستیم و یک ملودی ترس در متن فعالیت های اقتصادی به ویژه فعالیت های خدماتی، به ویژه آن فعالیت هایی که ماهیت کسب و کارشان به صورت چهره به چهره شدن است، سر جای خودش باقی خواهد بود و مهم ترین بازیگر این قصه مسئله گردشگری است که اگر این اتفاق بخواهد بیفتد و گردشگران بخواهند برای حفظ امنیت خودشان ریسک گریز شوند، زخم های گردشگری که در سال های اخیر در کشورمان نسبتاً خوب کار نموده است، به این سادگی ها التیام پیدا نمی نمایند و همچنان بخش خدمات که گروه زیادی از شاغلان را در خودش جای داده، مورد تهدید واقع خواهد شد.

روی ضعف های ساختاری نظام بهداشت و درمان مان خوب سرمایه گذاری کنیم

فکر می کنم که عصر پساکرونا ویروس به زودی شروع می گردد. این بحران و شوک، یک شوک کوتاه مدت است، نمی تواند بلندمدت باشد؛ اما بعضی از آثار آن قاعدتاً بلندمدت باقی خواهد بود. نکته ای که خیلی مهم است این است که ما در عصر پساکرونا دچار فراموشی نشویم و روی ضعف های ساختاری نظام بهداشت، سیستم بهداشت و درمان مان خوب سرمایه گذاری کنیم.

مهندسی مجدد سیستم بهداشت و درمان ؛ فرصتی ارزشمند در پساکرونا

یکی از مهم ترین بخش هایی که فکر می کنم می تواند برای کشور ما در پساکرونا یک فرصت باشد، تأکید و تصریح در سرمایه گذاری و مهندسی مجدد سیستم بهداشت و درمان است. خوشبختانه ما در این زمینه نیروی متخصص خیلی خوب و فراوانی داریم. خیلی از وبلاگ بهروزن هم بیکارند. اگر دولت حمایت های لازم و مشوق های لازم را انجام دهد و تسهیل گری کند (اینها هیچ کدام به معنای این نیست که دولت خودش بیاید وارد ماجرا گردد)، اگر دولت مشوق های خوبی بگذارد، فرآیند سرمایه گذاری را آسان کند، آنگاه می توان به واسطه درس هایی که از دوران کرونا گرفتیم، اقدامات مناسب و درست انجام دهیم.

سرمایه گذاری در این بخش به سرعت می تواند کشور ما را هم به لحاظ روبرو شدن با بحران های احتاقتصادی بعدی حتی موج دوم و سوم این ویروس، حتی یک ویروس جهش یافته دیگری از این خانواده در موقعیت بسیار خوبی قرار دهد، علاوه بر اینکه فرصت شغلی و ایجاد ارزش افزوده در بخش خدمات را برای بخش زیادی از متقاضیان نیروی کار فراهم خواهد نمود.

4103/4062/