سریال های ماورایی ایرانی؛ تجسم شیطان و احضار روح به دم دستی ترین شکل - وبلاگ بهروز

به گزارش وبلاگ بهروز، تلویزیون برای چند سال روی دور ساختن سریال هایی با مضامین ماورایی افتاده بود و بیشتر در مناسبت هایی مثل ماه رمضان این سریال ها را پخش می کرد. آش ساختن سریال های ماورایی به قدری شور شد که هر سال کارگردانی سوژه ای با موضوع عالم غیب و تجسم شیطان و فرشته می ساخت. این فرایند سریال سازی پس از نزدیک به یک دهه با حادثه ا تلخی قطع شد و برای چند سال دیگر کارگردانی سریالی با موضوع ماورا نساخت. حال پس از چندین سال، دوباره تلویزیون تصمیم به پخش سریالی با موضوع احضار روح و تجسم شیطان گرفته است. سریال احضار این شب ها از شبکه اول سیما پخش می شود و پربیننده ترین سریال در ماه رمضان بوده است و با داستانی ماورایی اش توانسته بینندگان زیادی جذب کند.

هرچند داستان این سریال هم همانند دیگر سریال های این حوزه است و خیلی حرف نویی برای گفتن ندارد. حضور شیطان در زندگی آدم ها و تاثیرگذاری اش بر روابط شان سوژه ای است که تا به حال چندین سریال درباره اش ساخته شده و دیگر آن جذابیت اولیه را ندارد. در همه جای جهان مضامین ماورایی به ژانر وحشت مربوط می گردد ولی خیلی در ایران نمی توان متکی به ژانر بود و معمولا فیلم ها و سریال ها با تعاریف ژانر فاصله دارند. در ادامه به فرایند ساخت سریال های ماورایی در تلویزیون پرداخته ایم و نگاهی به سریال های ساخته شده در این حوزه انداخته ایم.

1. کمکم کن

• کارگردان: قاسم جعفری
• بازیگران: حمید گودرزی، زهرا امیرابراهیمی، مجید مشیری، شیرین بینا
• سال پخش: 1383

کمکم کن شروعگر سریال های تلویزیونی با سوژه هایی ماورایی است. سریال به دلیل سوژه نو و خاصش در زمان پخش بسیار مورد توجه قرار گرفت و جزو پرمخاطب ترین سریال های تلویزیون در سال 1383 شد. آن زمان هنوز بینندگان تلویزیون با این جنس از موضوعات برای سریال سازی آشنایی نداشتند و کمکم کن در این جهت به خوبی عمل کرد.

در سال های دهه هشتاد سریال سازی در تلویزیون در اوج خود قرار داشت و کارگردان ها اهمیت زیادی به ساخته هایشان می دادند و جسارت پرداختن به سوژه های نو را داشتند. قاسم جعفری نیز آن زمان یکی از کارگردان های فعال تلویزیون بود و سابقه ساختن سریال های پرمخاطبی مثل خط قرمز و مسافری از هند را داشت.

اما جعفری که بیشتر در حال و هوای مضامین عاشقانه سریال می ساخت، چرا سراغ ساختن سریالی با سوژه ماورایی رفت؟ دلیل رسیدن به چنین سوژه ای به تصادف پسر جعفری و به کما رفتنش برمی گردد. پس از تصادف پدر به این فکر می افتد که اگر پسرش از کما بیرون بیاید چه اتفاقی ممکن است برایش بیفتد و همین منجر به نوشتن سناریوی سریال کمکم کن می گردد.

سریال روایتگر داستان جوانی است که طی یک تصادف به کما می رود، چند جوان دیگر هم در همان زمان به کما رفته بودند که از این بین دو نفر به هوش می آیند تا کارهای اشتباه بقیه را جبران کنند. کمکم کن با نشان دادن تصاویری از عالم بزرخ و پشیمانی انسان در شرایطی میان مرگ و زندگی و پشیمانی انسان از کارهایش، فضای تازه ای را در سریال های تلویزیونی باز کرد.

2.او یک فرشته بود

• کارگردان: علیرضا افخمی
• بازیگران: حسن جوهرچی، مریم کاویانی، بهاره افشاری، ثریا قاسمی
• سال پخش: 1384

یک سال پس از دیده شدن سریال کمکم کن، مدیران شبکه دوم سیما باز هم تصمیم گرفتند سریالی در حال و هوای داستان های ماورایی پخش کنند. علیرضا افخمی در اولین تجربه کارگردانی اش سریال پرمخاطب تب سرد را ساخته بود و حالا برای دومین سریالش سراغ ژانری کمتر شناخته شده در تلویزیون رفته بود. او یک فرشته بود به لحاظ داستان و ساخت چندین گام از کمکم کن جلوتر بود و پیروز شد سریال های ماورایی را وارد مرحله ای تازه کند.

سریال درباره تصادف مردی مومن و معتقد به نام بهزاد با دختری جوان و پناه دادن به اوست. دختر در نگاه اول معصوم، مظلوم و ساده است ولی در عمل به دنبال نابود کردن زندگی بهزاد است. ورود دختر به خانه بهزاد، زندگی او را بسیار تحت تاثیر قرار می دهد و تاثیر سویی بر زندگی مشترکش می گذارد. دختر که فرشته نام دارد می خواهد با اغفال بهزاد، او همسرش را طلاق بدهد و با او ازدواج کند. بهزاد در شرایط سخت و شکننده ای قرار می گیرد و در آخر با کمک روحانی محل از گناهانش توبه می کند و زندگی اش به روال گذشته برمی گردد.

چنین داستانی برای فیلم های ترسناک خارجی داستانی کلیشه ای و مرسوم به شمار می رود ولی تماشای چنین داستانی برای مخاطب ایرانی که تا به حال شاهد چنین فضایی نبوده بسیار جذاب بود. سریال در شروع با تصور ظهور فردی فرشته گونه شروع شد و در ادامه بیننده اش را غافلگیر کرد. تجسم شیطان در قالب یک زن سوژه ای پرالتهاب برای بینندگان سریال بود. جنس بازی بهاره افشاری و فضاسازی های سریال کمک زیادی به باورپذیر شدن داستان کرده بود.

ورود شیطان به زندگی آدم ها با سریال او یک فرشته بود برای مخاطبان تلویزیونی جذابیت بسکمک داشت و باعث جلب توجه کارگردان های دیگر به چنین داستان هایی شد. با وجود اینکه پس از او یک فرشته بود چندین سریال ماورایی دیگر ساخته شد، اما هنوز این سریال در ذهن مخاطبان نقش بسته و بسکمک ساخته افخمی را بهترین سریال ماورایی تلویزیون می دانند.

3.آخرین گناه

• کارگردان: حسین سهیلی زاده
• بازیگران: جمشید مشایخی، حمیدرضا پگاه، مینا لاکانی
• سال پخش: 1385

در آن سال ها توجه بیش از اندازه به یک سوژه خاص موجب شده بود تا کارگردان ها علاقه زیادی به ساخت سریال های ماورایی داشته باشند. یکی از عیب های بزرگ مدیرهای تلویزیون و کارگردان هایش این است که به محض پیروز شدن یک سریال در یک ژانر خاص، همگی به دنبال ساختن سریالی از آن جنس هستند. همین سبب شد تا تقریبا هر سال سریالی با سوژه ای ماورایی در باکس ماه رمضان یکی از شبکه های تلویزیون باشد.

شبکه دوم برای سومین سال متوالی برای ماه رمضان سریالی با داستانی ماورایی را برای بینندگانش پخش کرد. پیروزیت او یک فرشته بود همه نگاه ها را به سمت این شبکه کشانده بود و بسکمک در مورد سریال جدید این شبکه کنجکاو بودند. حسین سهیلی زاده که تا پیش از آخرین گناه در ژانرهای مختلفی مثل کمدی و عاشقانه سریال ساخته بود، تصمیم گرفت قدم به حیطه داستان های ماورایی بگذارد و شانسش را در این حوزه امتحان کند.

آخرین گناه تا حدودی داستان و فضای او یک فرشته بود را در ذهن بینندگانش تداعی می کرد و باعث مقایسه این دو سریال با هم می شد. سریال داستان روایتگر مرد باایمانی است که وصیت می کند پس از مرگش، قرنیه چشمش را به فردی که مدنظر خودش است پیوند بزنند اما دخترش بدون توجه به وصیت پدر، قرنیه را به چشم نامزدش پیوند می زند.

همین سرپیچی از وصیت پدر، سرشروع مسائل این زوج می گردد. مرد پس از پیوند قرنیه، چشم برزخی پیدا می کند و افراد را در تجسم اعمال شان می بیند. او افراد گناهکار را در آتش نظاره می کند و از این طریق خیلی از مسائل برایش فاش می گردد. مرد تصمیم می گیرد که افراد گناهکار را به قتل برساند، اما با رهکردهای روحانی محل متوجه می گردد که این کار اشتباه است.

سریال سهیلی زاده به هیچ عنوان نتوانست ادامه دهنده راه او یک فرشته بود باشد و ضعف های زیادی در محتوا، ساخت و بازیگری داشت. ضعف های آخرین گناه بالاخره مدیران شبکه دوم را مجاب کرد تا دست از سریال های ماورایی بردارند و برای سال های بعد به سوژه های دیگر فکر کنند.

4.اغما

• کارگردان: سیروس مقدم
• بازیگران: امین تارخ، حامد کمیلی، لعیا زنگنه
• سال پخش: 1386

در حالیکه مدیران شبکه دو دست از سریال های ماورایی برداشتند، این بار مدیران شبکه یک بودند که دوباره داستانی در حال و هوای تجسم شیطان پخش کردند. این بار نوبت سیروس مقدم بود که شانسش را در این حوزه امتحان کند. او علیرضا افخمی را به عنوان نویسنده در کنار خودش داشت و همین موجب می شد فضای اغما به سریال او یک فرشته بود نزدیک باشد.

داستان سریال درباره حضور شیطان در یک خانواده با نیت برهم زدن آرامش خانواده است. دکتر طه پژوهان با بازی امین تارخ فوق متخصص جراحی مغز و اعصاب است و به خاطر بیماری همسرش بر سر دو راهی جراحی کردن یا نکردنش قرار گرفته است. در این میان شیطان با بازی حامد کمیلی سراغ دخترش گلی رفته و به دنبال وادار کردنش برای دزدیدن ثروت پدر است. شیطان در چندین چهره به جنگ با دکتر پژوهان آمده و می خواهد به هر طریقی او را شکست دهد.

سناریوی سریال بسیار شبیه او یک فرشته بود بود و نشان می داد افخمی هنوز از حال و هوای سریالش خارج نشده است. در این سریال هم شیطان در قالب مردی مومن و ساده ظاهر می گردد و اوایل سریال مخاطبش را غافلگیر می کند. اغما با فرمول تکراری سریال قبلی افخمی ساخته شده بود و نتوانست سریال جریان سازی باشد. اغما در داستان و کارگردانی از او یک فرشته بود عقب تر بود و به هیچ عنوان نتوانست پیروزیت های این سریال را تکرار کند.

5.حلقه سبز

• کارگردان: ابراهیم حاتمی کیا
• بازیگران: حمید فرخ نژاد، سیما تیرانداز، محمد حاتمی، حمیرا ریاضی
• سال پخش: 1386

ابراهیم حاتمی کیا تصمیم گرفت برای دومین سریال تلویزیونی اش سراغ سوژه ای ماورایی برود. این سریال داستان سفری جالب به اعماق معنا و مفهوم واقعی حیات است. داستان آن درباره جوانی معلول به نام حسن است که دچار مرگ مغزی شده و پزشک ها درصدد انتقال قلب او به یک گیرنده قلب برمی آیند. روح حسن مخالف این کار است؛ زیرا می داند در این صورت باید به عالم دیگری هجرت کند. یک دانشجوی پزشکی به نام گلبهار قادر به ارتباط با روح حسن است. او در قبال درخواست حسن برای انتخاب گیرنده قلبش، به حسن کمک می کند.

جنس سریال حلقه سبز را باید متفاوت از سریال های مناسبتی و ماورایی تلویزیون دانست. سریال به مانند دیگر سریال ها خیلی روی بخش ماورایی گیر نمی کند و بلکه به درستی با قرار دادن روح حسن در دل داستان، شکلی باورپذیر از عالم ارواح را به مخاطبش ارائه می دهد.

شاید اگر دیگر سریال های ماورایی تلویزیون جای افراط در نشان دادن شیطان و عالم برزخ، با ایده های هوشمندانه به جنبه های دیگری از عالم غیب و ماورا می پرداختند نتیجه بهتری می گرفتند. حلقه سبز با کارگردانی و نویسندگی حاتمی کیا جهتش را از دیگر سریال های ماورایی تلویزیون جدا کرد و سراغ جنبه ای کمتر گفته شده از این حوزه رفت.

حاتمی کیا این سریال را یکی از پیروز ترین آثار کارنامه هنری اش می داند و معتقد است: حلقه سبز عصاره تمام افکار و هنر من در زمینه سینما، دین، اخلاق، ازدواج، پزشکی و پیوند است. همچنین خاتمه بندی این سریال، برخلاف دیگر سریال های ماورایی که خاتمه خوشی دارند و در آخر دست همه رو می گردد و شیطان شکست می خورد، با خاتمهی هوشمندانه، بیننده اش را سر ذوق می آورد. خوشبختانه حاتمی کیا پس از حلقه سبز دیگر درگیر سریال سازی با سوژه های ماورایی نشد و یکی از بهترین ها سریال های ماورایی تلویزیون را با همین اثر ساخت.

6.روز حسرت

• کارگردان: سیروس مقدم
• بازیگران: فرامرز قریبیان، پوریا پورسرخ، مهراوه شریفی نیا
• سال پخش: 1387

سیروس مقدم و علیرضا افخمی برای یک بار دیگر تصمیم گرفتند سریالی ماورایی بسازند. آن ها این بار دست از سر شیطان برداشتند و رو به عالم غیب و برزخ آوردند. مقدم و افخمی یک سال قبل با سریال اغما خیلی پیروز ظاهر نشده بودند و این بار تصمیم گرفتند سریالی در همان حال و هوا بسازند. تجربه تازه آنها به نام روز حسرت بسیار ضعیف تر از اغما بود و یک عقب گرد در کارنامه مقدم و افخمی به شمار می رفت.

سریال داستان خانواده ای درگیر حوادث معمول زندگی روزمره است که تحت تأثیر وقایعی، دریچه ای از عالم غیب و برزخ بر آنها گگردده می گردد. حاج رضا با بازی فرامرز قریبیان، مدیر عامل یک شرکت تجاری و همسر وی، نرجس با بازی افسانه بایگان، وکیل پایه یک دادگستری و دارای دفتر وکالت است؛ زوج خوشبختی که در محیطی آرام و بر اساس اصول مذهبی و اعتقادی زندگی می کنند. مسعود، فرزندخوانده شان با بازی پوریا پورسرخ با دختری به نام معصومه لیندا کیانی ازدواج می کند. با تصادف معصومه و قطع نخاع شدنش، مسعود پنهانی با دختری به نام فریده با بازی مهراوه شریفی نیا ازدواج می کند و مجموعه کارهای مسعود و فریده باعث مرگ معصومه می گردد.

در پی اتفاقات نرجس، مادر مسعود تحت تأثیر علاقه شدید به معصومه، پس از مرگ وی به درد و رنج های روحی شدیدی دچار می گردد. نرجس چون مرگ معصومه را ناشی از بی توجهی های مسعود می داند، بی مهری و مخالفت با وی را شروع می کند. نرجس در این ایام، مکاشفه ها و رؤیاهای صادقی از عالم برزخ و شرایط معصومه در بهشت برزخی می بیند و تقریباً ارتباطش با معصومه از این طریق ادامه می یابد.

مقدم این بار سعی کرده با تمرکز بیشتر در داستان و تعدیل کردن فضای ماورایی سریالش، به کیفیت اثر ضربه نزند اما با این حال روز حسرت آنطور که باید و شاید در جذب مخاطب پیروز عمل نکرد. پس از این سریال سیروس مقدم دیگر سراغ ساخت سریال های ماورایی نرفت.

7.ملکوت

• کارگردان: محمدرضا آهنج
• بازیگران: محمدرضا شریفی نیا، کوروش تهامی، پروانه معصومی، رضا رویگری
• سال پخش: 1389

هرچه سال های دهه هشتاد بیشتر به خاتمه نزدیک می شوند، داستان سریال های ماورایی تلویزیون هم بیشتر آب می رود. پس از گذشت پنج سال از پیروزیت او یک فرشته بود، تمام تلاش ها برای پیروزیت سریال سازی با مضامین ماورایی شکست می خورد و سریالی نمی تواند جریان سازی اثر علیرضا افخمی را داشته باشد.

محمدرضا آهنج برای ماه رمضان سال 1389 سریال ملکوت را برای پخش از شبکه ی دوم سیما داشت. آهنج امیدوار بود سریالش در آن سال ها دیده گردد، اما ضعف های مشهود ملکوت مخاطبان را جذب نکرد. سریال داستان فردی به نام حاج فتاح سلطانی با بازی محمدرضا شریفی نیا است که پس از تصادف دچار مرگ مغزی می گردد و به جهان ملکوت می رود. در آن زمان فرشته ای با بازی کوروش تهامی به سراغ او می آید تا به گناهان او رسیدگی کند و از طرفی دیگر داماد حاج فتاح با بازی رضا رویگری برای رسیدن به ثروت حاج فتاح تلاش می کند.

سریال نقدهای مثبتی از سوی منتقدان نگرفت و ایده همراهی فرشته با یک انسان برای بینندگان خیلی جذابیت نداشت. ملکوت را می توان یکی از ضعیف ترین سریال های ماورایی پخش شده از تلویزیون دانست که حتی در بحث های ماورایی نیز جذابیتی برای بیننده اش ایجاد نکرد.

8.سقوط یک فرشته

• کارگردانان: بهرام و حمید بهرامیان
• بازیگران: مسعود رایگان، فریبا کوثری، مهرداد صدیقیان، خاطره اسدی، هدی زین العابدین
• سال پخش: 1390

همانطور که از نام سریال مشخص است، هنوز مدیران تلویزیون نتوانسته اند از فکر سریال او یک فرشته بود رهایی یابند و به هر طریقی به دنبال ساختی سریال شبیه به آن هستند. پس از پیروزیت سریال علیرضا افخمی، تلاش های تلویزیون برای پیروزیت سریالی ماورایی به در بسته خورده و آنها دیگر نتوانستند سریالی در حد و اندازه های او یک فرشته بود بسازند.

رامین عباسی زاده تهیه کننده سریال او یک فرشته بود این بار با سقوط یک فرشته به دنبال باز کردن پای شیطان به سریال های ماه رمضانی بود. داستان این مجموعه زندگی دو دختر به نام های سارا و فاطمه را به تصویر می کشد که در جدال با فراز و نشیب های زندگی شان در معرض عیارسنجی ایمان شان قرار می گیرند و ورود افراد جدید به داستان، ماجراهای سقوط یک فرشته را شکل می دهد. جذابیت اصلی این سریال، بیان داستان از زبان شیطان با بازی محمدرضا علیمردانی به عنوان راوی قصه است که پیشتر سابقه نداشت؛ به ویژه آنکه از قسمت های میانی این سریال هویت اصلی او مشخص می گردد.

اما این ایده ها نیز خیلی کارگشا نمی گردد و سقوط یک فرشته در حد یک سریال معمولی به آرشیو صداوسیما می رود. کارگردان ها و مسئولان تلویزیون پس از او یک فرشته بود خیلی به دنبال ساخت سریالی ماورایی و جریان ساز در تلویزیون بودند و هر بار تلاش شان به در بسته می خورد. نکته ای که آنها در طی این سال ها فراموش کرده بودند این بود که دستمایه قرار دادن سوژه های تکراری و شبیه به هم، آن را برای بیننده نخ نما می کند. کاری که مدیران تلویزیون با ساخت سریال های ماورایی در آن سال ها می کردند، آثاری معمولی با ایده های کلیشه ای و مشخص بود.

9.پنج کیلومتر تا بهشت

• کارگردان: علیرضا افخمی
• بازیگران: داریوش فرهنگ، مهدی سلوکی، شبنم قلی خانی، نفیسه روشن، پریناز ایزدیار
• سال پخش: 1390

ماه رمضان سال 1390 اوج ساختن سریال های ماورایی در تلویزیون بود. در کنار شبکه اول که سقوط یک فرشته را پخش می کرد، شبکه سه سریال پنج کیلومتر تا بهشت را روی آنتن فرستاد. علیرضا افخمی که در طول این سال ها پای ثابت سریال های ماورایی تلویزیون بوده، بار دیگر سریالی با سوژه ای از عالم ماورا ساخت. البته او این بار دست از شیطان و تجسمش در زندگی افراد برداشت و به سراغ سوژه ای با موضوع ارواح رفت.

امیرحسین با بازی مهدی سلوکی مدیر یک شرکت پخش دارویی است که متعلق به همایون فرزین با بازی داریوش فرهنگ است. امیرحسین از کودکی در خانه همایون فرزین بزرگ شده و عاشق آیدا دختر فرزین است که نقش آن را شبنم قلی خانی ایفا می کند. در این بین، پسر فرزین که از امیرحسین کینه به دل دارد و رابطه اش با پدرش خوب نیست به کمک دوستانش از شرکت پدرش دزدی می کند که در حین آن امیرحسین سر می رسد و با ضربه دزدها به کما می رود و آن ها می کوشند تا جسد او را در مکانی دور از بین ببرند.

شواهد و مدارک دزدی علیه امیرحسین گواهی می دهد، اما روح او که اکنون از جسمش جدا شده با حضور در رویاهای آیدا، دختر فرزین سعی می کند آنان را مطلع سازد که در گندمزاری در پنج کیلومتری بهشت زهرا در حال مرگ است. در نهایت امیرحسین با کمک روح دختری به نام مینا که در حال زندگی نباتی است، آیدا را از محل جسدش باخبر می سازد و با انتقال به بیمارستان نجات می یابد. امیرحسین هم پس از آن که بهبودی پیدا می کند پیش والدین مینا رفته و با دادن نشانی هایی از او، آنان را قانع می کند که اعضای بدن دخترشان را که خودکشی کرده ، به بیماران نیازمند اهدا کنند.

شاید باید ترمز سریال های ماورایی تلویزیون را اتفاقی تلخ می کشید. این سریال ها هر سال سوژه های شان ضعیف تر می شد و با داستان پردازی های بچگانه شان عالم غیب و ارواح را نازل و سطحی نشان می دادند. متاسفانه همزمان با پخش سریال پنج کیلومتر تا بهشت ، پسربچه ای 12 ساله تصمیم گرفت با کشتن خودش همانند سریال مورد علاقه اش تبدیل به یک روح گردد و به مکان های مورد علاقه اش سر بزند. کاری که در نهایت به قیمت جان پسربچه تمام شد.

این اتفاق تلخ هشداری جدی برای مدیرهای تلویزیون بود. این تلنگر سفت و محکم که به قیمت تمام شدن جان یک انسان تمام شده بود، به آن ها فهماند پرداختن بیش از حد به یک موضوع حد و مرزی دارد. کشیدن پای شیطان و فرشته به هر بهانه ای در سریال های مختلف و نشان دادن روح و عالم برزخ به دم دستی ترین شکل ممکن عواقب زیادی برای مخاطبان تلویزیون به دنبال خواهد داشت. مدیرهای تلویزیون باید قبل از مرگ یک کودک بی گناه، خودشان متوجه اهمیت رسانه و خوراکی که به مخاطب داده می گردد، می شدند؛ اما حیف که مسئولان خیلی دیر متوجه می شوند.